Ο Σωκράτης Παναγή, Ψυχολόγος – Συνθετικός Ψυχοθεραπευτής μας γράφει:
Οι τριχωτοί μας φίλοι και η ψυχική υγεία των παιδιών μας
Γάτες, σκυλιά, χάμστερ, κουνελάκια, παπαγαλάκια, ψαράκια, και χελώνες. Όλα κατάλληλοι φίλοι για τα παιδιά μας αρκεί τα παιδιά μας να είναι και αυτά κατάλληλοι φίλοι για τα κατοικίδια τους.
Ποιος ο ρόλος των ζώων στην οικογένεια; Ποιος ο ρόλος των παιδιών στην οικογένεια; Πώς αλληλεπιδρούν οι δύο αυτοί ρόλοι και ποια η επίδραση αυτής της σχέσης στη ψυχική υγεία των παιδιών; Ποιος είναι ο ρόλος μας ως γονείς; Αυτές είναι οι ερωτήσεις που ευελπιστώ να απαντήσω για σας στο παρόν άρθρο.
Τα ζώα είναι το πιο αδύναμο μέλος της οικογένειας. Πρακτικά, κάνουν τις λιγότερες επιλογές, δε μπορούν να εκφράσουν τόσο εύκολα τις ανάγκες τους όσο οι άνθρωποι και εξαρτούνται απόλυτα από εμάς. Ως αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών, τα ζώα (ιδιαίτερα τα θηλαστικά) δείχνουν περισσότερη ευγνωμοσύνη σε κάθε καλή πράξη που κάνουμε για αυτά, αλλά έχουν και μεγαλύτερες αντιδράσεις προσμένοντας φροντίδα από τον άνθρωπο ή όταν δεν είναι ευτυχισμένα αφού ο άνθρωπος είναι η μόνη τους επιλογή για την κάλυψη των αναγκών τους.
Τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη δύναμη στην οικογένεια, αφού είναι πιο αυτόνομα από τα ζώα, αν και πάλι εξαρτούνται από τους ενήλικες (ανάλογα με την ηλικία και τις ιδιαιτερότητες τους). Ως εκ τούτου, και σε συνδυασμό με το ότι οι γονείς βλέπουν τα παιδιά ως το μέλλον της οικογένειας, έχουν μεγαλύτερη σημασία για την οικογένεια από τα ζώα. Αντίθετα με τα ζώα, τα παιδιά δεν εξαρτούνται μόνο από τους ενήλικες της πυρηνικής οικογένειας, αλλά και από άλλους ενήλικες όπως οι εκπαιδευτικοί, γείτονες και μέλη της εκτεταμένης οικογένειας τους (παππούς, γιαγιά κλπ.). Αποτέλεσμα αυτού είναι τα παιδιά να αναπτύσσουν περισσότερη αυτονομία από τα ζώα και, αν δεν δεχθούν τη κατάλληλη εκπαίδευση, να μην μπορούν να συνειδητοποιήσουν τόσο εύκολα σε πόσο πιο αδύναμη θέση βρίσκονται τα ζώα της οικογένειας.
Η εξάρτηση των ζώων της οικογένειας από τον άνθρωπο δημιουργεί μια στάση αποδοχής των ζώων προς τους ανθρώπους. Αυτή η αποδοχή δε περιλαμβάνει μόνο την αποδοχή των ανθρώπων τους ως έχουν, αλλά και την αποδοχή του ρόλου που οι άνθρωποι έχουν δώσει σε αυτά. Εδώ είναι φυσικό να ρωτήσει κανείς «Μέσω ποιας διαδικασία οι άνθρωποι εκπέμπουν στα ζώα το ρόλο τους και πώς αυτά τον προσλαμβάνουν;». Ως εξαρτόμενα, τα ζώα ζητούν να καλυφθούν οι ανάγκες τους από τον άνθρωπο. Ο τρόπος που ο άνθρωπος δέχεται την επικοινωνία των αναγκών τους αποτελεί την εκπαίδευση τους για να δράσουν ανάλογα. Παρατηρήστε ότι στη προηγούμενη μου δήλωση δεν αναφέρομαι μόνο στην επίσημη εκπαίδευση του ζώου, αλλά και στην συνολική σχέση του ανθρώπου με το ζώο. Παραδείγματα αυτής της σχέσης θα βρείτε πιο κάτω.
Παράδειγμα 1: Ο άνθρωπος ταΐζει τον σκύλο του όποτε ο σκύλος του ζητήσει επίμονα φαγητό, και ιδιαίτερα όταν βλέπει τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας να τρώνε. Τότε στο ζώο αναπτύσσεται η αρχή «αν θέλω να φάω, χρειάζεται να το επιμένω όταν οι άλλοι τρώνε» και συνδέεται με το συναίσθημα του φόβου που του λέει «αν δε ζητήσω τώρα, μπορεί να μην φάω μετά». Η συμπεριφορά του ζώου που ενισχύεται από αυτή την αρχή είναι η επιμονή στο να ενοχλεί την οικογένεια την ώρα του φαγητού για να καλύψει την ανάγκη του για φαγητό, κάτι που μπορεί να επεκταθεί και στους επισκέπτες της οικογένειας.
Παράδειγμα 2: Ο άνθρωπος παίζει με τον σκύλο του με επιθετικό τρόπο. Τότε στο ζώο αναπτύσσεται η αρχή «για να καλύψω την ανάγκη μου για επαφή και κοινωνικοποίηση, τότε χρειάζεται να παίξω επιθετικά». Αποτέλεσμα αυτού είναι όταν το ζώο έρχεται σε επαφή με ανθρώπους που θεωρεί φιλικούς προς αυτό να εκφράζει επιθετική συμπεριφορά.
Βλέπουμε πως το περιβάλλον των ζώων έχει άμεση σχέση με τη συμπεριφορά τους, αν και το περιβάλλον τους δεν είναι ο μόνος παράγοντας της συμπεριφοράς τους (έχουμε ήδη μιλήσει πιο πάνω για τον παράγοντα των αναγκών τους, όπως η ανάγκη για φαΐ στο παράδειγμα 1). Το περιβάλλον εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον άνθρωπο, αρχικά από τους ενήλικες της οικογένειας, αλλά μπορεί να επεκταθεί και στα παιδιά της οικογένειας. Τα παιδιά έχουν πολλά να κερδίσουν από αυτή την επέκταση της ευθύνης των ενηλίκων, αφού μέσα από την ευθύνη των ζώων, μεταξύ άλλων, μπορούν να μάθουν πώς να κατανοούν τις ανάγκες και τη συμπεριφορά των άλλων, να φροντίζουν, να θέτουν όρια και να βάζουν προτεραιότητες. Αυτό γίνεται διότι η συμπεριφορά τους προς το ζώο έχει συχνά άμεσα αποτελέσματα τα οποία μπορούν να παρατηρήσουν και να μάθουν από αυτά.
Όπως έχει προαναφερθεί τα παιδιά, και αυτά, εξαρτούνται από τους ενήλικες της οικογένειας. Δεν είναι αυτά οι «Άλφα» της οικογένειας, αλλά αυτοί που δέχονται τις συνθήκες που δημιουργούν οι «Άλφα». Τα παιδιά, όπως και τα ζώα, χρειάζονται τη σωστή φροντίδα, στήριξη και καθοδήγηση και ιδιαίτερα στην επαφή τους με τα ζώα τους.
Εδώ είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσω τον όρο «Άλφα». Το «Άλφα-πρόσωπο» είναι το πρόσωπο που σε ένα σύστημα ηγείται με σκοπό το καλό του συνόλου (οικογένεια, αγέλη, εταιρεία, σχολική τάξη ή χώρα). Ηγεσία όμως δε σημαίνει κατ’ ανάγκη αυταρχικότητα, ούτε δικτατορικότητα. Κατ’ ακρίβεια, συστήματα με αυταρχική/δικτατορική ηγεσία τείνουν να έχουν υψηλότερα ποσοστά αποτυχίας σε σύγκριση με συστήματα που έχουν ως αξίες την αυτονομία, την κατανόηση, τη συνεργασία και τη φροντίδα.
Στην περίπτωση που μια οικογένεια έχει ζώα ως μέλη της, δίνει την ευκαιρία στα παιδιά της να ηγηθούν και αυτά, και να μάθουν από την εξάσκηση της ηγεσίας αυτής. Για να γίνει αυτό όμως, χρειάζεται οι γονείς να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο στα παιδιά τους και να τα βοηθήσουν στο ρόλο τους αυτό. Αν οι γονείς είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο, τότε τα παιδιά έχουν πολλά να κερδίσουν από αυτό. Η σχέση των παιδιών με τα ζώα μπορεί να τους προσφέρει τα εξής:
- Επιδεξιότητα στη κατανόηση των αναγκών των άλλων (ενσυναίσθηση)
- Θετικές κοινωνικές δεξιότητες
- Θετικές ηγετικές δεξιότητες
- Υγιείς δομές στο καθημερινό τους πρόγραμμα
- Θετικές δεξιότητες διαχείρισης χρόνου και ευθυνών
- Υγιείς μεθόδους οριοθέτησης
- Μια παρέα που τα αποδέχεται και δε τα κριτικάρει, μπορεί όμως να τους βάλει όρια
- Μείωση του κινδύνου ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών (όπως εξάρτηση στην οθόνη, αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη κ.α.)
- Μείωση του κινδύνου ανάπτυξης σωματικών διαταραχών (όπως παχυσαρκία, διαβήτη κ.α.)
Για να μπορέσει η σχέση αυτή να δώσει στα παιδιά σας τα προαναφερθέντα χρειάζεται πρώτα απ’ όλα να δώσετε εσείς ως γονείς τα κατάλληλα εφόδια στα παιδιά σας για να το κάνουν. Για αυτό χρειάζεστε τα εξής:
- Διαθέσιμο ποιοτικό χρόνο για τα παιδιά σας (που θα έπρεπε να υπήρχε ούτως ή άλλως)
- Σωστή γνώση και δεξιότητες από κάποιο θετικό εκπαιδευτή ζώων (χρειάζεται οπωσδήποτε)
- Κατάλληλες οικογενειακές δομές και παιδαγωγικές μεθόδους (εδώ μπορεί να βοηθήσει κάποιος ψυχολόγος/ψυχοθεραπευτής)
- Κατάλληλο χώρο για το ζώο και τα παιδιά σας
- Κατάλληλη καθοδήγηση από κτηνίατρο για την υγεία τόσο του ζώου, όσο και των παιδιών σας
Με άλλα λόγια, το να έχουμε κάποιο ζώο ως μέλος της οικογένειας μας μπορεί να προσφέρει πολλά στα παιδιά μας, αλλά και στη σχέση που εμείς έχουμε με τα παιδιά μας (κάτι που δεν αναφέραμε άμεσα, αλλά προκύπτει από τα πιο πάνω). Αυτό ισχύει μόνο αν εμείς είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε χώρο στην οικογένεια μας για το ζώο και να υπολογίσουμε τις ανάγκες που μπορούν να προκύψουν, ανάγκες των ζώων, αλλά και των παιδιών μας.
Η απόφαση για την υιοθέτηση κατοικιδίου δεν μπορεί να είναι απόφαση μόνο ενός μέλους της οικογένειας. Χρειάζεται να γίνει με προϋπόθεση τη συγκατάθεση όλων των μελών και την κατανόηση ότι όλα τα μέλη θα χρειαστεί να προσαρμοστούν για να καλύψουν τις ανάγκες του. Η συμβουλευτική από κάποιο κτηνίατρο, ψυχολόγο ή θετικό εκπαιδευτή ζώων είναι μεγάλης σημασίας, αφού μόνο έτσι θα καταλάβετε αν είστε έτοιμοι ως οικογένεια γι’ αυτό.
Σωκράτης Παναγή
Ψυχολόγος – Συνθετικός Ψυχοθεραπευτής
Αποφοιτώντας από τον κλάδο της Ψυχολογίας, ο Σωκράτης Παναγή συνέχισε τις σπουδές του σε μεταπτυχιακό επίπεδο στη Συνθετική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία στο πανεπιστήμιο του Ντέρμπι στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Τα τελευταία δέκα χρόνια εργάζεται από τον δικό του χώρο στη Λάρνακα, αλλά και διαδικτυακά. Παρόλα αυτά, έχει συνεργαστεί με διαφορετικούς οργανισμούς και προσέφερε υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας σε καρκινοπαθή παιδιά και τις οικογένειες τους, φυλακισμένους, άστεγους, παραβατικά παιδιά και εφήβους, επιχειρήσεις, ζευγάρια, άτομα της ΛΟΑΤ κοινότητας, δήμους, εξαρτημένα άτομα και άλλα.
Θέλοντας να προσφέρει τα καλύτερα, ο Σωκράτης ως επαγγελματίας ψυχικής υγείας χρησιμοποιεί τη βιωματική μεθοδολογία, έχοντας πάντα ως αρχές την αυτονομία του προσώπου που απευθύνεται σε αυτόν, την εμπιστευτικότητα, και την ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Στόχος του να βάλει κι αυτός το λιθαράκι του για ένα καλύτερο κόσμο.
Στοιχεία επικοινωνίας
Σωκράτης Παναγή
Ψυχολόγος – Συνθετικός Ψυχοθεραπευτής
helpbysocrates@ymail.com – 99 296 283